Fazla mesaide rekor kıran Türk işçiler, bu konumu ile Avrupa’nın zirvesine yerleşti.
Avrupa İstatistik Ofisi’nin 2024 yılı verilerine göre Türkiye’de fazla mesai süresi ortalama 43.1 saat. Bu süre AB’nin 7 saat üzerinde. Avrupa’da işçilerin haftalık çalışma süresi ortalama 36 saat. Her iki veri dikkate alındığında Türkiye’de çalışanları, haftada neredeyse bir tam gün fazla mesai yapıyor.
Türkiye, fazla mesaide Avrupa birinciliğini edinirken, Sırbistan, Bosna Hersek, Yunanistan, Bulgaristan ve Polonya Avrupa’nın en çok çalışılan ülkeleri arasında yer alıyor. En kısa mesai yapılan ülkeler ise 32.1 saatle Hollanda. Bu ülkeyi Danimarka, Almanya ve Hollanda izliyor.
Türkiye’de emekçi fazla mesaide Avrupa’nın tepesinde bulunmasına karşın, düşük ücretle son sıralara demir atmış durumda. Net 22 bin 104 TL tutarındaki asgari ücretle Türkiye , Avrupa’dan sondan üçüncü sırada. Vergide de Türk emekçisi diplerde geziniyor.
Herkesten kazancına göre vergi alınması gerekirken, asgari ücretin üzerinde çalışan Türk emekçi neredeyse varsıllar kadar vergi ödüyor. İşçi ve memur düşük ücret ve maaş almasına karşın, vergi dilimlerindeki eşitsizlikten ötürü daha çok kazananlar kadar vergi veriyor. Yüksek vergi dilimleri maaş ve ücretleri yılın ikinci yarısından itibaren kuşa çeviriyor.
Fazla mesaide Avrupa şampiyonu olan Türk çalışanları, ücret ve maaşta lig sonuncusu. Emekçiler, akıttıkları ter karşılığında hak ettiği ücreti alamazken, çok kazananlar kadar vergi ödüyor.
45 saat olan haftalık yasal çalışma sürelerinin üzerinde emek harcayan işçilerin çoğunluğu bu çalışmalarının karşılığını alamıyor. Fazla mesaileri bir nevi angarya sayılıyor.
Oysa, Anayasanın 18. Maddesine göre angarya yasak. Maddede, “”Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır” denilmektedir. İşçiye baskı ile ücretini ödemeden fazla mesai yaptıranlar, çalıştıranlar bir çeşit anayasa suçu işliyor. “Kimse isteği dışında yasal sürenin üzerinde çalıştırmaya zorlanamaz diyor” anayasa. OECD verilerine göre, Türkiye’de emekçilerin bir bölümü 50 saatin bile üzerinde fazla mesai yapıyor.
Fazla mesaiye ilişkin düzenlemeler iş yasası ile saptanıyor. Ne kadar süre fazla mesai yapılacağı, kimlerin mesaiye kalacağı, ne kadar ücret ödeneceği yasaya göre belirleniyor. Ülkenin yararı ya da işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerden ötürü işveren, işçiye fazla çalışma yaptırabiliyor.
Haftada 45 saatlik çalışma süresini dolduran işçinin çalıştırılması halinde bu süreyi aşan dilimi için fazla mesai ücreti ödenmesi gerekiyor. Fazla çalışmada günlük 11, yıllık 270 saat sınırı var. Bir işçiye yılda 270 saatten fazla mesai yaptırmak yasal olarak olası değil.
Yarım saatin altındaki fazla mesailer yarım saat, yarım saati aşan mesailer ise bir saat olarak değerlendirilmesi gerekiyor. Fazla mesaiden muaf tutulan işçilerin, yasanın öngördüğü sürenin dışında çalıştırılması da yasak.
Sağlık kuralları yönünden günde en çok 7.5 saat veya daha az çalışması gerekenler, maden kablo döşenmesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı, su altı gibi işlerde çalışanlara, sağlık raporu bulunanlara, 18 yaşından küçük olanlara, kısmi süreli iş sözleşmesi çalışanlara, gebe doğum yapmış ve çocuk emziren işçilere fazla mesai yaptırılmıyor. Bu kişileri fazla mesaiye zorlamak yasal olarak suç. Fazla mesaide işçinin onayının alınması zorunlu.
İşçi, baskı ile fazla mesai yaptırılması durumunda istifa ederek hak etmişse açacağı dava ile kıdem tazminatı alabiliyor. İşçi baskı ile fazla mesai yaptırıldığını mahkemede kanıtlamak zorunda. Aksi durumda kıdem tazminatı alamıyor.
Anayasa’da da yasaklanan angarya, baskı ile fazladan çalıştırma işçiyi huzursuz ettiği gibi, işyerinde iş barışını da bozar. Eğer fazla mesai yaptırılacaksa mutlak olarak işçinin onayı alınmalı ve parası ödenmeli.
